welzijn & zorg

De essentie volgens Kristien Hemmerechts

"Ik verwachtte een grotere betrokkenheid"
23.10.2016
Foto's
Stephan Vanfleteren

Er gebeurde dit, er gebeurde dat is de titel van het nieuwe boek van Kristien Hemmerechts. De meeste autobiografische verhalen in het boek werden eerder al gepubliceerd. Er staat ook één lang nieuw verhaal in, ‘Borst’, over de borstkanker die ze vorig jaar doormaakte.

“Als het leven mij iets geleerd heeft, dan is het wel dit: elke mens leeft in zijn eigen verhaal. We kunnen elkaars verhaal lezen, maar we kunnen het niet leven. Het heeft me jaren gekost om dat te beseffen én te aanvaarden.” Zo staat het in het inleidende hoofdstuk van het boek. “Ik verwachtte soms een grotere betrokkenheid van mensen in de periode dat ik de ziekte doormaakte,” vertelt Hemmerechts, “een interesse of nieuwsgierigheid naar wat ik ervaarde met borstkanker. Tegelijk stel ik me de vraag of ik zélf wel altijd genoeg betrokken geweest ben bij het leven van anderen. Ik ben opgegroeid met het idee dat vriendschap en liefde erg belangrijk zijn en dat je alles moet kunnen zeggen tegen elkaar en alles moet kunnen delen met elkaar. Maar die verwachting is te hoog gegrepen en leidt fataal tot ontgoocheling. Gek genoeg heb je soms net een klik met mensen die je minder goed kent.”

“Het is ontnuchterend dat je pas weet wat iets is als je het zelf hebt meegemaakt. Automatisch kom je als lotgenoten bij elkaar terecht, om de eenvoudige reden dat zij weten waar je het over hebt. Je kan wel zeggen: ach, die vluchtelingen uit Syrië moeten het toch erg lastig hebben. Maar we kunnen ons nooit voorstellen wat het betekent om alles achter te laten.” Dat besef vindt ze hard. “Het wil zeggen dat de mens in se alleen is. Je kan wel praten met je partner en je familie, maar uiteindelijk ben jij degene die het meemaakt en erdoor moet. Soms wordt erover praten een fait divers.”

Dat laatste komt ook aan bod in het boek. Iemand lijkt de ziekte te minimaliseren door te zeggen: “Ik ken zoveel vrouwen met borstkanker.” De schrijfster merkte bij het lezen van haar aantekeningen op dat ze het vaker had over de reactie van andere mensen dan over het ziek zijn op zich. “In de perceptie van de mensen ben ik nu iemand die borstkanker heeft of gehad heeft. Ik had een identiteit opgebouwd van docente en schrijfster, iemand die haar hersenen gebruikt en nadenkt. Je moet dan hard gaan vechten om die identiteit te behouden. Tegenover jezelf, want je zelfvertrouwen raakt toch wel wat aangetast. Maar ook tegenover anderen, want mensen staan heel erg klaar om jou te zien als een zielenpoot, een patiënt. Of anderen, die doen alsof er helemaal niets aan de hand is en dat is natuurlijk ook niet waar. Ik besefte achteraf dat ik wel eens boos was zonder objectieve reden. Maar aan de andere kant maken mensen zich er soms ook wel snel vanaf met een ‘courage’ of ‘veel sterkte’. Dan dacht ik: wat heb ik daar nu aan?”

“Mensen trekken een muur op tussen het kamp van de gezonde en de ongezonde mensen. Een reflex die waarschijnlijk heel menselijk is. Ik merk dat weinig mensen reageren op een manier waar de zieke echt iets aan heeft. Het is voor niemand makkelijk om daarover te praten. Maar dan komt ‘vriendschap in goeie en slechte tijden’ in de praktijk. Voor veel gezonde mensen is ziekte bedreigend. Hun reflex is: ‘Ik heb daar niks mee te maken.’ Als ik terugkijk in de tijd, was ik ook zo. Ik had het niet en zou het niet krijgen. Terwijl de kans natuurlijk wel groot is. Ik wil dus niemand iets verwijten.”

Uiteraard kregen ook de ervaringen in het ziekenhuis hun plek in het verhaal. De ene keer lovend, de andere keer kritisch. “In het algemeen ben ik heel dankbaar voor de efficiëntie van onze gezondheidszorg. We hebben weinig of geen wachtlijsten, een goede sociale zekerheid, goed opgeleide artsen, veel kennis. Veel mensen beseffen niet wat voor luxe we hier in ons land kennen.”

Nadat ze een tijdje mocht meelopen in een Nederlands ziekenhuis, veranderde haar visie op wat het is om patiënt te zijn. “In Nederland wordt de patiënt minder in een passieve rol gedrukt. Arts en patiënt zijn er partners in de zorg op zoek naar genezing. Ergens is dat mooi. Aan de andere kant denk ik ook weleens: onzin. Als patiënt weet je maar zo weinig over je ziekte in vergelijking met de arts, zeker als het over kanker gaat.” “Onze gezondheidszorg is in zoveel opzichten heel erg efficiënt. Hier en daar laten ze misschien een paar kleine steekjes vallen, waarvan ik denk dat het weinig moeite kost om die op te rapen. Ik weet dat er op veel plekken een tekort aan personeel is en dat de werkdruk heel hoog ligt. Daardoor gaat het personeel al snel focussen op efficiëntie en verliezen ze soms de mens achter het dossier uit het oog. Maar toch zijn er mensen die op die paar seconden de moeite nemen om een paar lieve woorden te zeggen, een grapje te maken, je gerust te stellen. Dat vraagt niet veel moeite en het maakt zo’n groot verschil. Maar nogmaals, de balans helt voor mij zeker over naar de positieve kant.”

In het verhaal wordt Leonard Cohen geciteerd: “There’s a crack in everything, that’s how the light gets in.” Maar wat als die crack een gapende wonde is en geen klein scheurtje, zoals het leven van ons lijkt te verwachten, vraagt Hemmerechts zich af. “Het lijkt soms wel dat als je er niet mee kan uitpakken op feestjes, je er maar beter over zwijgt. Dirk De Wachter hangt ook het idee aan dat je beter geen perfectie kunt verwachten, dat het normaal is om af en toe ongelukkig te zijn. Het klinkt goed, maar ik betwijfel of het licht in mijn leven binnenkomt langs die cracks. Ik herinner me een situatie waarbij iemand aan tafel begon te vertellen over seksueel misbruik door haar vader. Stilaan ging iedereen weg van de tafel, ik was de enige die bleef zitten. Mensen willen het enkel horen als er een positieve wending aan het verhaal zit, bijvoorbeeld als je kan zeggen dat je daardoor een beter of sterker mens bent geworden. Waarom kunnen we daar niet meer ruimte voor laten? Waarom zijn we zo bang om te zeggen dat het leven soms shit is? Daarom ben ik ook tien jaar meter van Te Gek!? geweest: geestelijke gezondheid belangt ons allemaal aan. Om diezelfde reden ben ik nu ambassadrice van Pink Ribbon geworden. Kanker kan ons allemaal overkomen.”

www.sad.be/tegek

www.pink-ribbon.be

>> Kristien Hemmerechts, Er gebeurde dit, er gebeurde dat, De Geus, 2016, € 19,95. ISBN 9789044537567.