Awel, ik ben in de war

Het Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen zette 20 studenten aan het werk in het onderzoek naar de beleving van kinderen over de scheiding van hun ouders of het leven in een nieuw samengesteld gezin.

145 gesprekken van kinderen en jongeren tussen 10 en 19 jaar met Awel uit 2013 werden geanalyseerd. Bij Awel kunnen jongeren gratis terecht met allerlei vragen, maar al jarenlang blijft een moeilijke scheiding of nieuwe gezinssituatie een van de belangrijkste thema’s.

Sibille Declercq van Awel, Claire Wiewauters en Kathleen Emmery van HIG werkten nauw samen bij de analyse van de chatberichten.

Sibille Declercq, coördinator bij Awel: De relatie tussen kinderen en hun ouders komt nog steeds het meest aan bod. Conflict en ruzies zijn grote stressfactoren. Dat zien we ook in de analyse van de chatgesprekken over scheiding en nieuw samengestelde gezinnen. Bovendien blijkt uit een groot deel van de gesprekken dat de scheiding al drie jaar of langer achter de rug is en de jongere er nog steeds moeite mee heeft. Jongeren die contact nemen met Awel, zijn degenen die echt ergens mee worstelen. De kinderen die geen moeilijke aanpassing doormaken, horen we natuurlijk niet.”

Wisselstress

Psychotherapeute en onderzoekster Claire Wiewauters zoekt met welke problemen deze jongeren geconfronteerd worden, aan welke veranderingen ze zich moeten aanpassen en welke beschermende factoren ze weten te vinden. “Een scheiding brengt vanzelfsprekend veranderingen met zich mee. Die zijn niet altijd even ingrijpend of dramatisch, maar elk van deze wijzigingen kan jongeren in de war brengen. Criminologe en onderzoekster Kathleen Emmery: “Soms is er sprake van een verhuis of ten minste van een van de ouders. Daardoor voelt het huis niet langer als een ‘thuis’ of voelen kinderen zich gewoon wat onwennig. Wanneer er financiële of materiële problemen opduiken of de woonsituatie verandert, voelen kinderen zich vaak verantwoordelijk, hebben ze een schuldgevoel of voelen zich machteloos. Ze nemen mee de zorg op voor het huishouden of dragen zelfs een deel van de financiële lasten.”

De loyaliteit onder druk

Kinderen willen betrokken worden in het hele proces. Echt luisteren kan ervoor zorgen dat het kind zich gehoord en betrokken voelt. Wiewauters: “75% van de kinderen die een scheiding meemaken, verwerken dit na een normale aanpassingsperiode van 2 à 3 jaar. Maar in de wereld van de jongeren die moeite hebben met een scheiding of nieuwe leefsituatie is er veel sprake van verwarring. Ze vragen zich af of ze er nog toe doen. Wanneer ouders minder beschikbaar zijn, fysiek en mentaal, hebben ze de neiging dit aan zichzelf toe te schrijven."

Kinderen kunnen zich gekneld voelen in het conflict. “Ze willen helemaal geen keuze maken tussen mama of papa, maar voelen zich in elke banale situatie verplicht te kiezen voor de een of de ander. ‘Wil je naar de scouts of de Chiro?’ Wetende dat mama nog steeds haar scoutshemd liggen heeft, is dat geen neutrale vraag. Papa zou er aanstoot aan kunnen nemen, ook al is het puur de beslissing van het kind geweest. Dat zorgt uiteraard voor stress bij alle partijen”, zegt Wiewauters.

Kathleen Emmery en Claire Wiewauters: "We moeten de verwarring ontwarren door een betekenis te geven aan het gedrag van de ouder."

Door de kinderen te laten inzien dat ze de schuld niet bij zichzelf moeten zoeken, kan heel wat stress vermeden worden. Wiewauters: “We moeten de verwarring ontwarren door een betekenis te geven aan het gedrag van de ouder. Een moeder is misschien wat korter tegen haar kinderen omdat ze zelf nog worstelt met allerlei gevoelens. Wanneer kinderen die onderliggende redenen begrijpen, kunnen ze een onderscheid maken tussen het gedrag en de persoon. ‘Ik vind het gedrag van mama niet leuk, maar ze houdt wel nog steeds van ons en wij van haar.’ In ons jargon noemen we dat de cognitieve strategie, kinderen begrijpen de situatie, maar vinden ze niet leuk. Het cognitief inzicht in de situatie laat toe dat kinderen niet louter emotioneel reageren. De schuldgevoelens nemen hierdoor af.”

Het netwerk als vangnet

Jongeren leven niet enkel in een gezin, maar hebben net als iedereen een heel netwerk rond zich. Emmery: “School, vrienden of hobby’s zorgen dikwijls voor afleiding. Andere familieleden kunnen ervoor zorgen dat het perspectief van het kind bespreekbaar wordt. Volwassenen hebben hier een rol om als betrouwbare gesprekspartner te luisteren en beschikbaar te zijn. Grootouders gaan best niet mee in de strijd. De erkenning van de moeilijke situatie is van groot belang. Daarom geven kinderen aan dat ze graag praten met iemand die hetzelfde meegemaakt hebben. Een sterk netwerk kan de weerbaarheid van jongeren versterken en waarborgen.”

>> Het volledige rapport en de aanbevelingen kan je nalezen via www.awel.be  of www.hig.be