welzijn & zorg

“Begrijpen is interessanter dan een mening hebben”

De essentie volgens Lieve Blancquaert
26.08.2022
Foto's
Stephan Vanfleteren

Lieve Blancquaert staat bekend als fotografe met een oog voor maatschappelijke relevante en gevoelige thema’s. Wat opvalt doorheen al haar fotoreeksen en documentaires, is dat de mens en zijn levensloop altijd centraal staan. Belangrijke gebeurtenissen zoals geboorte, relaties, ziekte, de dood komen aan bod. En vaak heeft haar werk een sociale inslag.

Lieve maakte onlangs een fotoreeks voor het project Brood(doos)nodig. Dat project ijvert voor betere maaltijden voor kinderen die met een lege of ongezond gevulde brooddoos naar school komen in Gent. “Dat waren heel eenvoudige foto’s”, vertelt ze. “Anoniem, puur de inhoud van de brooddoos. Brood(doos)nodig is een klein en eenvoudig initiatief, maar het heeft veel impact en het groeit. Door die brooddoos te portretteren, maakten we een portret van een kind. Het startte in Gent, met de hoop dat het verder groeit naar de rest van het land. Helaas is zoiets maar een druppel op een hete plaat. Als we kinderen structureel een goede lunch kunnen aanbieden op school, bespaart dat kosten op lange termijn. Er zijn kinderen die met honger op de schoolbanken zitten. Vaak zijn het net ook de mensen met honger die dik zijn, omdat ze zich enkel ongezond eten kunne veroorloven. En ze bewegen te weinig omdat ze slecht eten. Het is een vicieuze cirkel.”

Herverdelen

Lieve is ook meter van de actie Stop Kinderarmoede. “Ik vraag me af of de kinderbijslag voor iedereen hetzelfde moet zijn”, vertelt ze. “Eerlijk: als ik geen kinderbijslag had gehad, dan hadden mijn kinderen dezelfde kansen gehad. Dat moet je toch hardop durven zeggen? Misschien had dat geld beter besteed kunnen worden bij een ander gezin. We zijn echt niet de enigen, heel wat gezinnen hebben het eigenlijk niet echt nodig. Waarom herverdelen we dat geld niet? Niet alles moet ‘gratis’ zijn voor iedereen. Ik geef mijn driehonderd euro met plezier aan een ander gezin dat het meer nodig heeft.”

Verhalen primeren op beelden

Voor Lieve primeren de verhalen die achter de beelden zitten op de beelden zelf. “Achter mijn beelden schuilt altijd een verhaal, ook al heb ik uiteraard oog voor de esthetiek.” Waarom ze die keuze maakt? “Ik vind het fijn als mijn foto’s mensen doen nadenken, gesprekken losweken of onderwerpen op de agenda zetten bij mensen die invloed hebben op bepaalde thema’s.” Vaak gaan Lieve haar fotoreeksen over belangrijke gebeurtenissen in het leven van een mens, van de geboorte tot de dood. Zo is ze ook meter van Boven de Wolken, de vzw die zorgt voor foto’s van doodgeboren kinderen of baby's die kort na de geboorte overlijden. “Doordat de Warmste Week twee jaar na mekaar niet kon doorgaan, viel de grootste fondsenbron voor Boven de Wolken weg”, legt ze uit. “Het voortbestaan heeft even aan een zijden draadje gehangen, maar ze vonden toch opnieuw fondsen.  Ze werken met 100% vrijwillige fotografen. Het is allesbehalve makkelijk om die foto’s te maken: je komt binnen in het grootste verdriet ooit van mensen. Je hoort het gehuil van de ouders soms drie gangen verder. Dat is verschrikkelijk. Maar als ik het al niet makkelijk vind, hoe moet het dan wel niet voor de ouders voelen? Boven de Wolken krijgt al mijn steun.”

‘Mensenkennis bestaat niet echt. Sta open voor mensen en luister naar hun verhaal.’

Hopen op een mirakel

Op dit moment werkt Lieve aan de docureeks Mirakel 71, met regisseuse Natalie Basteyns. Natalie heeft MS. Ze heeft het gevoel dat ze snel achteruitgaat, en zegt: alleen een mirakel kan mij redden. “Er zijn nu zeventig mirakels erkend door de katholieke kerk, en zij wil graag nummer 71 zijn. Zo kwamen we op de titel”, legt Lieve uit. “Ik geloof er niet in, zij wil er heel graag in geloven en dat respecteer ik. We maken een roadmovie, samen met haar verpleger Gustaaf, die voor haar zorgt. We gaan naar Lourdes en onderweg maken we uitstappen. We komen bij dokters, bij een waarzegster, bij mensen die geloven in wonderen en bij mensen die onderzoeken doen naar wonderen. Omdat Natalie aandacht geeft aan haar ziekte en erover praat – wat ze eerder zelden deed – zie je haar veranderen. Het is een soort therapie voor haar, een reis in haar zijn . Het zou heel erg mooi zijn indien ze haar ziekte kan aanvaarden. Ze wil ook mensen wakker schudden over MS. Er is te weinig onderzoek naar, het blijft nog een mysterieuze hersen ziekte. Ik vroeg me in het begin af: wat gaat het mirakel zijn? Maar hoe langer we draaien, hoe meer ik zie wat het mirakel kan zijn: aanvaarding zou er deel van kunnen uitmaken.”

Foto’s die blijven leven

De dood maakt ook vaak deel uit van haar foto’s. “Binnenkort heb ik een afspraak met een jonge vrouw die euthanasie aangevraagd heeft. We maken dan een foto samen met de familie. Dat geeft het afscheid ook een beetje vorm. Ik vind het mooi dat mensen bij de dood durven stilstaan – letterlijk en figuurlijk – en het bespreekbaar maken. Het is veel meer dan een vraag naar een foto. De foto is wat ervan overblijft, maar de familie komt ervoor samen. Mensen kleden zich ervoor op en maken er echt een moment van. Die foto blijft leven daarna.”

“We hebben geen taal als het gaat over mensen die gaan sterven”, merkt Lieve op. “Vaak zwijgen we er maar over. Terwijl het volgens mij goed zou zijn als we er toch over zouden spreken. We gaan allemaal dood. Allemaal. We geven de dood graag uit handen aan een begrafenisondernemer. Hoe kan het dat we iemand bij leven zo graag zien en omarmen, en er vanaf de seconde dat de laatste adem uitgeblazen werd van weglopen? Die vraag stel ik mij steeds weer. Het is een confrontatie met hoe je er zelf zal uitzien als je dood bent. hoop dat het voor mij minder beangstigend zal zijn om te sterven, omdat ik er zo vaak rond gewerkt heb. Ik hoop alleen dat ik goed omringd ga zijn op dat moment. Ik merkte bij mijn schoonmoeder ook hoe krachtig zo’n moment kan zijn. Onze kinderen hebben toen ook zelf afscheid genomen van hun oma. Dat was heel mooi.”

Begrip is interessanter dan een mening

Heeft zij door haar werk al kunnen ontdekken wat de essentie van het leven is? “We hebben allemaal vooroordelen over vanalles en nog wat, ook zeker over mensen”, vindt Lieve. “We hebben een uitgesproken mening over de vrouwen in Saoedi-Arabië, of over kindhuwelijken. Maar ik vind het dan interessanter om het te begrijpen, dan om er keihard een mening over te hebben. Als je er alleen maar een mening over hebt, dan verandert er niks. Je kan je op z’n minst eens afvragen: waarom bestaan kindhuwelijken? Waarom bestaat polygamie? Waarom zijn er vrouwenbesnijdenissen? Da’s interessanter dan puur je mening poneren. Er is uiteraard een groot verschil tussen iets begrijpen en ermee akkoord gaan. Maar het is voor mij als journalist ook totaal niet belangrijk dat mensen weten of ik ermee akkoord ga of niet. Mijn mening uiten vind ik opdringerig. Als anderen mij hun mening opdringen, heb ik daar sterk mijn bedenkingen bij. Ik zal mijn eigen mening wel vormen.”

Lieve vindt dat er wel wat minder competitie in onze samenleving zou mogen zijn. “Alles lijkt te draaien om punten en winnen. Zodra je geen deel meer uitmaakt van het kapitalistisch systeem, ben je niemand meer. Daarom is oud worden in dit deel van de wereld zo lastig. Zodra je oud bent, zetten ze je in een hoekje: je kost dan alleen maar geld aan de maatschappij.” Volgens haar kunnen we oudere mensen een centralere plaats in onze samenleving geven. “Ze hebben zoveel bagage, zoveel rust, zoveel overzicht te bieden. Inzicht, door fouten die ze zelf gemaakt hebben. Ze zouden ons kunnen corrigeren. Op plaatsen waar kapitalisme minder van tel is, zijn ouderen belangrijker in de maatschappij.”

Mensenkennis bestaat niet

Krijg je dan door je job meer mensenkennis? “Nee, dat bestaat niet”, zegt ze resoluut. “Je kan niet vanop afstand zien hoe iemand is. Iedereen is verschillend, en we vullen andermans verhalen altijd snel in, maar je weet niet wat in iemands hoofd speelt, tenzij je gaat luisteren. En altijd kom je tot de conclusie dat je mis was. Dat vind ik heerlijk. Kijk alleen maar naar mensen die vluchten. In hun eigen land hadden ze vaak een belangrijke job, maar eens op de vlucht zijn ze enkel nog ‘vluchteling’. Dan kom je aan het Klein Kasteeltje en laten ze je op straat staan. Luister naar wat hun leven was en is. Dat is een manier om naar mensen te kijken die ons zoveel verder kan brengen. Openstaan voor alles en iedereen. Ook voor de moordenaar. Ook voor de verkrachter.”

En dat laatste deed ze in haar tv-reeks Let’s talk about sex. “Slachtoffers komen wel eens aan bod in de media, daders zelden of nooit”, merkt Lieve op. “We zien hen graag als monsters. Dat is makkelijk, hen niet als mens zien. Maar in het grootste deel van de gevallen zijn dat geen grote criminelen maar onnozele, gefrustreerde sukkels die een kronkel in hun hoofd hebben. Het zijn niet allemaal psychopaten.”

De volgende generatie

Wat leert Lieve van haar kinderen? “Ik vind hen superslim. Ze hebben een sterke visie op wat er in de wereld gebeurt. Wie wij zijn, wie hun grootouders zijn, wat de vorige generaties fout deden. En dat is best wel wat. Het systeem waarin wij leven is niet de beste  formule. De gevolgen zijn dikwijls desastreus. Hebberigheid, enkel aan winst denken, en niet willen investeren in de lange termijn. Corona en de oorlog doen er nog een schep bovenop. Ik begrijp dat velen er depressief van worden. Als ik geen kinderen had, zou ik misschien ook zeggen: laat maar zitten. Maar mijn man zegt soms : het is net omdat we kinderen hebben, dat we er nog iets aan doen en dat kan ik ook wel volgen. Ik voel me wel machteloos. Individueel kan je er weinig aan doen. Het beleid moet het ons opleggen, anders gebeurt het niet. Net zoals een rookverbod in de horeca. De jongeren zijn heel boos, en ik denk dat ze het anders gaan doen. Ik denk dat ze gaan vechten voor hun voortbestaan. Ik geloof in de jeugd, meer dan ooit.”