welzijn & zorg

Veroordeeld om te herstellen

De werkstraf als nuttig alternatief
17.05.2017
Foto's
Jan Locus

Elk jaar worden bijna 10.000 personen veroordeeld tot een aantal uren werkstraf. De veroordeelde personen werken dan in openbare diensten, vzw’s of stichtingen. Door onbezoldigd te werken lossen ze hun ‘schuld’ af aan de samenleving.

"De werkstraf is een hoofdstraf uitgesproken in correctionele zaken of politiezaken, net zoals een gevangenisstraf of geldboete. De procureur des Konings kan in het kader van een bemiddeling in strafzaken ook een onbezoldigde dienstverlening opleggen, wat in de uitvoering op hetzelfde neerkomt als een werkstraf”, legt Peter Pletincx uit. Hij is directeur van het Justitiehuis van Brussel. Daar coördineren de justitieassistenten een 400-tal werkstraffen per jaar.

“De werkstraf is een symbolisch herstel in plaats van boetedoening. Het aantal uren is de straf, het werk op zich hoeft niet onaangenaam te zijn.”

“De werkstraf kan worden uitgesproken voor heel uiteenlopende feiten, van te snel rijden tot een diefstal, maar is uitgesloten voor bepaalde feiten zoals zedendelicten, doodslag en gijzeling.” De lengte van een werkstraf schommelt tussen 20 en 300 uren en moet binnen het jaar uitgevoerd zijn. “Als de veroordeelde de werkstraf niet uitvoert, wordt ter vervanging een geldboete of een gevangenisstraf toegepast die op voorhand door de rechter werd bepaald”, zegt Pletincx.

Aan de slag

Nadat de rechter de werkstraf heeft opgelegd, nodigt een justitieassistent de veroordeelde uit voor een gesprek. De justitieassistent informeert de veroordeelde over de werkstraf en bepaalt de concrete invulling ervan. Dit gebeurt op basis van informatie uit het dossier (bijvoorbeeld het soort feiten) en de persoonlijkheid van de veroordeelde. Ook de achtergrond en interesses kunnen mee richting geven. “Het werk dat iemand uitvoert kan heel verschillend zijn”, zegt Bram Kiekens, medewerker alternatieve gerechtelijke maatregelen (AGM) in Vilvoorde. Hij is de tussenpersoon tussen de werkgestrafte, de werkplaats en de justitieassistent. “Een tijdje geleden hadden we iemand met een IT-profiel. Toevallig konden we hem matchen aan een vzw die nog geen website had. Dat was voor beiden een nuttige en aangename samenwerking.”

Meestal zijn de taken iets klassieker, zoals administratieve hulp bij een overheidsdienst of het onderhoud van de tuin of gebouwen bij openbare diensten. “Het is mijn taak om werkplaatsen warm te maken om mensen op te nemen en om de juiste match te vinden voor elke werkgestrafte. Ik pols, doe de introducties en spring in bij eventuele problemen”, zegt Kiekens. “De begeleiders op het terrein maken afspraken en zijn het eerste aanspreekpunt voor de werkgestrafte. Zij kunnen altijd bij mij terecht voor raad of hulp als iets minder vlot zou lopen.”

Eerste keer of veelpleger

“De profielen van de mensen die we over de vloer krijgen zijn heel uiteenlopend. Er zijn evengoed jongeren die voor de eerste keer een straf krijgen als veelvuldige delictplegers. Ik herinner mij een man die al meerdere keren grote snelheidsboetes had gekregen op zijn woon-werktraject. De rechter zag dat een geldboete deze man niet op andere gedachten kon brengen. Dan kan een werkstraf misschien wel een nuttig alternatief zijn. In een ander voorbeeld kan een rechter ervoor kiezen om een jongere een werkstraf te laten uitvoeren omdat hij vermoedt dat een geldboete toch door de ouders zal worden betaald. Door een werkstraf moet de jongere zelf daadwerkelijk verantwoordelijkheid opnemen voor zijn daden”, aldus Pletincx.

Opdracht volbracht

“De werkstraf is een symbolisch herstel van wat de persoon ‘kapotgemaakt’ heeft in de samenleving,. Het aantal uren is de straf, het werk op zich hoeft niet onaangenaam te zijn”, zegt Kiekens. “De straf hoeft ook geen rechtstreeks verband te hebben met de feiten. Het is niet omdat iemand te snel rijdt, dat hij noodzakelijk met verkeersslachtoffers aan de slag zal gaan. Al kan dat natuurlijk wel een meerwaarde zijn. Het is belangrijk om te weten dat een goed afgewerkte werkstraf niet op het strafblad komt. Als je toch de vervangende geldboete moet betalen of de vervangende gevangenisstraf wordt ten uitvoer gebracht, is dat wel het geval. Ook dat werkt motiverend: mensen die een eerste keer in aanraking komen met het gerecht, kunnen zo integratie- of reputatieschade vermijden”, besluit Pletincx.

 

100 uren voor de gemeenschap

Mivavil in Vilvoorde is een maatwerkbedrijf, voorheen beschutte en sociale werkplaats, met verschillende activiteiten. Onder begeleiding en op een professionele manier verpakken en ompakken mensen met een arbeidshandicap allerhande goederen. Ze passen producten aan op wens van bedrijven en verzorgen verzendingen. Daarnaast is er een groendienst en worden de medewerkers deels ingeschakeld in het sorteerproces van kleding voor De Kringwinkel Televil. Zowel klanten als werknemers dragen bij aan de warme samenleving.

“Mijn tijd in het maatwerkbedrijf heeft mijn blik veranderd”

Hans (schuilnaam) heeft net zijn straf van honderd uren afgerond en is er erg over te spreken. “Ik had toch wel vooroordelen over de beschutte werkplaats. Onterecht, want hier wordt enorm hard gewerkt. Iedereen leert van elkaar en de mensen zijn bijzonder trots op wat ze doen. En ze doen hun werk ook goed. Ik durf zelfs te zeggen dat het me als mens veranderd heeft. Ik kijk op een andere manier naar mensen met een beperking. Ik heb hier meer geleerd dan ik tijdens een verblijf in de gevangenis zou gedaan hebben. Het was voor mij zeker meer een kans dan een straf. Ik werd meteen opgenomen in de groep en mocht zelfs deelnemen aan de ‘speciallekes’ zoals het nieuwjaarsontbijt.”

“Bij ons is bijna constant een werkgestrafte aan het werk die meedraait net als alle andere medewerkers”, zegt Sigrid Verschoore, begeleidster bij Mivavil. “Wij zijn niet op de hoogte van de feiten die mensen gepleegd hebben, maar die zijn op de werkvloer minder van belang. Andere medewerkers zijn wel eens nieuwsgierig en vragen dan gewoon op de man af hoe het zit. Het valt op dat de meeste werkstraffen vlot verlopen. Wanneer iemand een passend profiel heeft en zin heeft om de handen uit de mouwen te steken, kan de samenwerking tot een goed einde gebracht worden.”