'Thaise dementiezorg kan een voorbeeld voor ons zijn'

Met zijn documentaire Mother schetst filmmaker Kristof Bilsen een beeld van Baan Kamlangchay, een zorgcentrum in Thailand waar veertien westerse alzheimerpatiënten de klok rond omringd worden met liefdevolle, persoonlijke zorg op maat. Zijn camera volgt de Thaise Pomm, die samen met twee collega’s dag en nacht klaarstaat voor Elisabeth, een Zwitserse vrouw aan het einde van haar leven. Terwijl Pomm voor Elisabeth zorgt zoals mensen dat zouden doen voor hun eigen moeder, wordt ze verscheurd door het gemis van haar drie kinderen, die ver weg bij familie leven. 

“Toen mijn moeder dementie kreeg en mijn vader, die altijd voor haar had gezorgd die zorg niet meer kon geven, ging ik op zoek naar alternatieven voor het klassieke woonzorgcentrum. Zo kwam ik terecht bij Baan Kamlangchay”, zegt Kristof Bilsen. “Uiteindelijk vonden we toch een woonzorgcentrum in de buurt, maar ik wilde die unieke plek in Thailand wel bezoeken, als filmmaker. Ik raakte er direct gecharmeerd door Pomm en Elisabeth, door de manier waarop die twee met elkaar omgingen, als een moeder en een dochter; heel mooi om te zien. En ik was ook verrast door de dorpscontext die daar was doordat de bewoners elk nog in een eigen huis leefden. It takes a village to raise a child, luidt het gezegde, maar misschien moeten we daaraan toevoegen … and to take care of the elderly.”

Offer

Mother is doordrongen van emotie. Als Pomm haar kinderen bezoekt, zie je welk offer ze moet brengen om ze een toekomst, een beter leven te kunnen geven. Haar twee oudste kinderen worden grootgebracht door haar moeder. ‘Ik zorg voor andere mensen, maar niet voor mijn eigen moeder. Integendeel, ik belast haar nog extra’, horen we Pomm zeggen. En als ze haar jongste dochter bezoekt, die verder weg bij haar ex-man woont, volgt een hartverscheurend afscheid. We zien een crème van een zorgverleenster, maar vooral toch ook een moeder die niet voor haar kinderen en haar familie kan zorgen op de manier zoals ze dat zou willen. 

Mother toont een zorgverleenster, maar vooral toch een moeder die niet voor haar kinderen kan zorgen zoals ze zou willen“Eerst wilde ik een documentaire maken over een andere manier van zorg voor mensen met dementie, maar de innerlijk strijd van Pomm kwam al heel snel naar boven. We besloten daarop te focussen en zo werd het een heel persoonlijke film”, zegt Bilsen. “Pomm nam een camera mee toen ze haar kinderen ging bezoeken en die beelden waren zo sterk, daar zat zoveel emotie in, dat we niet anders konden dan die te gebruiken. Ik zie haar dan ook als co-regisseur, want zij neemt het woord, ze vertelt haar eigen verhaal en ze houdt zich niet in om te vertellen wat voor haar belangrijk is. Ik draag deze film op aan mijn moeder die in mei dit jaar overleed, maar tegelijkertijd is het ook een eerbetoon aan de kinderen van Pomm.”

Moederschap en altruïsme

Het verhaal van Pomm wordt later in de film gespiegeld aan dat van Maya, een 57-jarige Zwitserse met jongdementie die op het punt staat naar het Thaise zorgcentrum te reizen omdat haar gezin de zorg voor haar niet meer aankan. Hoewel het wegsturen van een zieke naar de andere kant van de wereld gezien zou kunnen worden als dumping, brengt Bilsen het in beeld als een daad van liefde. De zorg die ze er krijgt is in Europa ondenkbaar en onbetaalbaar. ‘We moeten aan mama denken, aan wat het beste is voor haar’, zegt haar dochter. ‘Niet aan onszelf, omdat wij haar nog bij ons willen hebben.’ 

“Mantelzorg en moederschap leunen dicht tegen elkaar aan”“Ik heb heel veel geluk gehad om Maya te kunnen volgen”, zegt Bilsen. “Met haar verhaal viel alles samen, zoiets kan je op voorhand niet bedenken. Als filmmaker laat ik veel afhangen van het moment, van wat er gebeurt, en van de mensen die ik ontmoet. Ik ben niet iemand die een strak scenario uitschrijft en dat nauwkeurig volgt. Natuurlijk heb ik op voorhand wel een plan, maar ik durf daar gerust van af te wijken. Ik vertrouw erop dat het verhaal wel komt; de film vertelt zichzelf. Deze film ging in mijn hoofd eerst over afscheid en eindigheid, maar uiteindelijk gaat het veel meer over het moederschap, over altruïsme en de dilemma’s van het leven.” 

Forever young

Mother observeert met een neutrale blik en oordeelt niet over de keuzes van Pomm of de familie van Maya. Maar de film dwingt wel om na te denken over hoe we omgaan met ouderen en mensen die zorg nodig hebben. “Zorg zoals in Thailand is hier onmogelijk – alleen al omdat het veel te duur zou zijn – maar we kunnen er wel veel van leren”, vindt Kristof Bilsen. “In ons land zijn we te ver doorgeslagen in het institutionaliseren, het medicaliseren en het privatiseren van zorg. Hier moet iedereen forever young zijn, en brengen we onze ouderen onder in complexen waar ze gedwongen worden in groep samen te leven. In het Thaise zorgcentrum worden mensen met dementie niet gezien als patiënten, maar als gasten die ook recht hebben op privacy.”
Dat zorg als in Baan Kamlangchay enkel is weggelegd voor de happy few, wordt pijnlijk duidelijk als we Pomm horen zeggen dat ze haar gasten als geluksvogels ziet. ‘They’ve got money to pay for all this. If one day I get like this, what will I do? Who will take care of me?’

Mother werd in de internationale pers bedolven onder unaniem lovende kritiek. The Guardian gaf de film maar liefst vijf sterren, en op de filmfestivals van Athene, Chicago en Kosovo werd de film genomineerd. Mother ging in wereldpremière in Sheffield, in België op Film Fest Gent. 

Kristof Bilsen kreeg met eerder werk, waaronder Elephant’s Dream over ambtenaren in Congo, vooral internationaal veel erkenning. Hopelijk krijgt hij met Mother ook in ons land de lof en het succes dat hij verdient.