'Op de scène valt er niets te verbergen'

Hoessein komt uit Aleppo in Syrië, ooit het economische en industriële hart van het land. Maar vandaag is de stad herschapen tot een ruïne, door de hevige strijd tussen IS, de Syrische rebellen en president Bashar-Al-Assad. Toen Hoessein vorig najaar in België arriveerde, zou hij ‘binnen enkele weken’ antwoord krijgen op zijn asielaanvraag. Maar de weken werden maanden en Hoessein wacht nog steeds. Bij zijn assistente in het asielcentrum kan hij naar eigen zeggen niet terecht. “Haar standaardantwoord luidt dat ze niets kan doen. Ze heeft geen tijd omdat er zoveel mensen te helpen zijn.” 

Onzichtbaarheid

Het afgelopen jaar werd ons opvangapparaat door de vluchtelingenstroom verrast. Het werd roeien met de tijd en de middelen die we hadden. Eerste zorg was de praktische organisatie, persoonlijk contact kwam pas op de tweede plaats. Met de maanden voelde Hoessein zich onzichtbaarder worden. Hij leek niet meer dan een deeltje van een anonieme groep die ‘a lot of people’, ‘those people’ of  ‘the refugees’  wordt genoemd. In Syrië wist Hoessein perfect wie hij was: een twintiger die biochemie studeerde en tegelijk als verkoper werkte, hij had een hoop vrienden en een warme thuis. Maar met zijn vlucht verloor hij die identiteit. Hier in België moet hij zich heruitvinden. Alleen, hoe doe je dat als je buiten die ene groep niet bestaat en je naam enkel voor de administratie een verschil lijkt uit te maken? 

Het podium op

In november 2015 leerde Hoessein via een vriend kunstZ kennen. Al meer dan tien jaar werkt de Antwerpse kunstenorganisatie met nieuwkomers in de stad. Wie ambitie heeft om op het podium te staan, kan zich inschrijven voor de lessen van de kunstZacademie op dinsdagavond. “In de eerste helft van het schooljaar werken we in de les aan acteer- stem- en bewegingstechnieken. Het tweede semester werken we aan een performance waarmee we in juni op de scene staan”, vertelt artistiek leider Greet Vissers. “We werken samen met verschillende andere artistieke partners zoals Rataplan, Laika, Mestizo Arts -Festival, de Roovers, MartHa!tentatief, luxemburg, … We gaan ook samen naar film- en theatervoorstellingen. Het grondidee is dat de nieuwkomers en onze kunstensector elkaar beter leren kennen. De laatste jaren hebben we ook internationale projecten opgezet, waarbij we onze voorstellingen op buitenlandse podia brengen.

Een sociaal leven

Hoessein had geen speciale band met het theater maar bij kunstZ voelde hij zich sinds lange tijd weer op zijn gemak. Hij ontmoette mensen die met hem wilden praten, die naar hem luisterden en met wie hij samen plezier kon maken. Hij kreeg weer een gezicht en een naam. Greet Vissers: “Voor ons is Hoessein Hoessein en niemand anders. Want op de scene valt er niets te verbergen, je taal en je bewegingen tonen wie je bent, daar leer je de mensen achter those people en those refugees kennen.” Bij kunstZ vond Hoessein een stukje van zichzelf. “Ik heb hier vrienden gemaakt en ik kan me engageren. Ik heb nu terug een normaal sociaal leven.” 

Geen medelijden

‘Normaal’, ‘gewoon’… het zijn woorden die misschien weinig sexy klinken, maar waar iedere nieuwkomer naar hunkert. Zeker mensen die hun land voor geweld moesten ontvluchten. kunstZ biedt hen een veilige plek en de kans om met onze maatschappij in contact te treden. Die bescherming en sociale verbondenheid zijn cruciaal om trauma’s te verwerken en te integreren. Hoessein wil niet als buitenbeentje worden gezien, maar gewoon op ons alledaags ritme leven. Hij wil een vriend, een buurman, een collega zijn die zijn steentje bijdraagt tot de maatschappij. “Ik ben hier niet om te profiteren. België moet op me kunnen rekenen.” Greet knikt: “Met medelijden kom je niet vooruit. Hoessein weet van bepaalde zaken meer dan ik. Hij spreekt bijvoorbeeld zowel Engels als Arabisch, waardoor we hem graag als tolk inschakelen.” Greet vergelijkt de groep van kunstZ met een weefsel dat uit verschillende lagen bestaat, van mensen met uiteenlopende ervaringen. Zij kunnen elkaar aanvullen en verderhelpen, ze voelen dat ze elkaar nodig hebben. kunstZ doet niet aan professionele hulpverlening, maar hun theatertrainingen en creatieprocessen werken wel als een barometer die bij professionele hulpverleners soms geen tijd krijgt om aan te slaan. Die barometer die vertelt wie er voor je staat en hoe het mentaal en fysiek met die persoon gaat. 

Recht op leven

Hoessein wacht al zeven maanden vol spanning af of hij in België mag blijven. Met het wachten groeit de onzekerheid, hij hoopt dat hij snel uitsluitsel krijgt, want zijn tienjarenplan ligt klaar. “Ik wil afstuderen in de biochemie, ik wil een baan vinden en me blijven engageren voor kunstZ. In Syrië had ik werkelijk alles, hier start ik met omzeggens niets. Maar daar wil ik niet aan denken want dan word ik depressief. Maar dat kan ik niet maken tegenover Greet en de rest. Zij moeten op me kunnen rekenen, ik wil hen niet teleurstellen.” De oorlog in Syrië verwoestte Hoessein zijn leven, hij voelde zich verloren en onbegrepen. kunstZ gaf hem een veilig nest, sociaal contact en de kans om iets te betekenen. “Dankzij kunstZ voel ik me weer iemand die recht heeft op een menselijk leven.” 

KunstZ in de prijzen Aanvankelijk begeleidden coaches uit de eigen achterban van kunstZ nieuwkomers die aansluiting zochten met het Vlaamse culturele veld. Maar door de grote toestroom aan nieuwe talenten, lanceerde kunstZ in 2015 een oproep naar zowel de culturele sector als culturele organisaties om zich te engageren als coach of om vrijwilligerswerk, stageplaatsen of opdrachten aan te bieden. Het initiatief kreeg de naam ‘Culturele trajecten’ en viel begin dit jaar al meteen in de prijzen.  Vluchtelingenwerk Vlaanderen gaat elk jaar op zoek naar gastvrije initiatieven voor asielzoekers en vluchtelingen in Vlaanderen en Brussel. In de categorie cultuurorganisaties kaapte kunstZ de hoofdprijs weg. “De jury had het meest bewondering voor projecten die het probleem bij de bron aanpakken. Als duurzaamheid, betrokkenheid, innovatie en de voorbeeldfunctie dé criteria waren voor deze wedstrijd, dan waren er weinig projecten die op al die criteria goed of zeer goed scoorden”, vertelt jurylid Leen Laconte (directeur van het Overleg Kunstenorganisaties OKO). De vluchteling-kunstenaar zo snel mogelijk in de professionele kunstenwereld katapulteren, is een goed gekozen strategie omdat ze duurzaam is, innoveert en de betrokkenheid is er 100%. Het project van kunstZ is het enige dat dit structureel, op lange termijn en met aangehouden moed doet." Op 16, 17 en 18 juni staan staat Hoessein met 19 andere spelers uit 14 landen op de planken. Zij brengen het stuk Walking in your shoes, de afronding van de theaterlessen van de kunstZacademie.