Wat is de invloed van ouderschap op relaties?
“Wij hebben hulp gezocht bij de opvoeding van onze zoon en kregen vooral relatietherapie”, getuigt een koppel. “Want eerst moet je op dezelfde golflengte zitten. Het is niet omdat je iemand graag ziet, dat alles op rolletjes loopt.”
Voor het boek 'Partners in tijden van ouderschap' onderzochten twintig specialisten uit Vlaanderen en Nederland de samenhang tussen ouderschap en partnerschap in gezinnen vandaag. Allereerst willen ze benadrukken dat 'het gezin' niet langer bestaat. Zelfs de driedeling tussen kerngezinnen, eenoudergezinnen en nieuw samengestelde gezinnen doet afbreuk aan de grote variatie van gezinsvormen die er vandaag is. Kerngezinnen zijn niet altijd man-vrouw-gezinnen, in eenoudergezinnen zijn de ouders niet altijd single, en in nieuw samengestelde gezinnen heeft elke partner zijn eigen historiek.
Voor een ouder is het krijgen van een kind één van de grootste overgangen in het leven. Ouderschap is een levenslang proces: eenmaal ouder blijft men ouder. De onderzoekers stelden vast dat de relatietevredenheid daalt na de komst van een kind. Maar: het effect is relatief klein, en ook bij kinderloze koppels daalt de relatietevredenheid na verloop van tijd. De relatietevredenheid daalt het sterkst bij ouders van baby’s, daarna herstelt de relatie zich meestal min of meer.
Samenwerkend team
Bij een grote groep ouders daalt de tevredenheid maar lichtjes, of blijft ze stabiel. Dit is vooral het geval bij koppels die kunnen bogen op persoonlijk geluk, realistische verwachtingen hebben, sociale steun krijgen en het ouderschap aanvatten als een ‘team’. Verschillende auteurs pleiten ervoor om ouders tijdig voor te bereiden op ouderschap en (nieuw) partnerschap. Door hun communicatievaardigheden te versterken gaan ouders, individueel en samen, beter in hun vel zitten, en dat bevordert ook de ontwikkeling van kinderen.
In een kleinere groep daalt de tevredenheid wel sterk. Dat is vooral het geval bij vrouwen en bij ouders uit recente generaties. De relatiekwaliteit is belangrijker geworden dan vroeger, koppels worstelen met rolverdeling in opvoeding en huishouden en schipperen met het verdelen van hun tijd tussen werk, tijd samen en vrije tijd. Vaak voelen ze zich beperkt in hun vrijheid en is er een gebrek aan intimiteit. Vrouwen vinden de ouderlijke rol mogelijk nog steeds belangrijker dan mannen, en ervaren deze rol dan ook als meer verrijkend. Omdat ze er hogere verwachtingen van hebben, geven ze vaak ook wel een lagere score qua tevredenheid met het verloop van de opvoeding.
Veranderend ouderschap
Het onderzoek ging ook dieper in op nieuwe relatie- en gezinsvormen, zoals alleenstaande ouders met een latrelatie. Vaak kiezen zij voor deze vorm omwille van de gezinsomstandigheden, en zijn ze minder vaak ‘zeer tevreden’ met hun relatie (71%) tegenover wie gehuwd is (85,8%) of wie ongehuwd samenwoont (80,4%). Ze ervaren minder steun van hun partner, maar tegelijk ervaren de kinderen ook minder conflict tussen hun ouder en de nieuwe partner wanneer ze niet samenwonen.
In nieuw samengestelde gezinnen vormen de ouders een sterke opvoedingseenheid met de nieuwe partner. Eén op vier plusvaders en één op zeven plusmoeders communiceert wekelijks over het kind. Zelden is er een conflict over de kinderen. Wel vinden vier op tien plusouders de relatie met de andere ouder heel slecht. Kinderen in nieuw samengestelde gezinnen hebben over het algemeen financiële en emotionele rust, onder andere omdat ze blij zijn hun ouder opnieuw gelukkig te zien. Toch zijn ze soms bang dat hun ouder voorrang geeft aan de nieuwe partner, boven hen. Een van de kinderen getuigde treffend: “Ik heb al dikwijls gevraagd aan mijn mama of ze voor mij kiest of voor hem, maar ze antwoordt nooit.”
Nieuw onderzoek en aanbevelingen
De onderzoekers raden aan nog meer kennis en inzicht te verwerven in de risicofactoren en beschermende factoren voor ouders en kinderen tijdens gezinstransities. Gezinnen bestaan ook in zoveel vormen: het is een uitdaging zicht te krijgen op de feitelijke leefsituaties van oduers en kinderen. Er is nog steeds een groot contrast tussen de feitelijke ouderrol die plusouders opnemen, en het wettelijk kader waarbinnen dit moet gebeuren.
Bacheloropleidingen kunnen studenten nog beter wapenen om partnerrelaties bespreekbaar te maken. Opleidingen die helpen begeleiden bij scheidingen, ouderschap of nieuw partnerschap zijn meer dan ooit nodig. Ook moet er voldoende aandacht gaan naar het welzijn van kinderen na een scheiding, bijvoorbeeld wanneer ouders er niet in slagen de rol van ex-partner los te koppelen van de rol van ouder en kinderen gekneld komen te zitten in een conflict tussen beide ouders.
Beleidsmatig en juridisch kan er nog meer aandacht zijn voor kinderen die in twee huizen verblijven, maar nu in het Rijksregister maar in één huishouden geregistreerd kunnen worden. Er moet daarnaast ook verder nagedacht worden over wetgeving rond bijvoorbeeld meemoederschap en de nieuwe transgenderwet.
Kathleen Emmery en Dirk Luyten (red.). Partners in tijden van ouderschap. Ouders en relaties in gezinnen vandaag. Garant, 2018, 41 euro, ISBN 9789044136043
Meer info op de site van het Kenniscentrum Gezinswetenschappen.