Onzichtbare kinderen

Naar schatting 40.000 Vlaamse jongeren zorgen thuis voor een familielid of voor iemand anders in hun omgeving. Er kunnen verschillende redenen zijn: omdat familieleden of andere naasten psychische problemen, verslavingsproblemen of fysieke problemen hebben, zoals een ernstige ziekte of handicap. Het ondersteuningsaanbod voor deze jongeren is beperkt, de kennis over de doelgroep ontoereikend.
Dit jaar is de Kinderrechtencoalitie aan de slag met een groep experten en een groep jonge mantelzorgers. Er werd een klankbordgroep samengesteld met experts uit mantelzorgverenigingen, mutualiteiten en zorgorganisaties, samen met onder andere de Gezinsbond en Awel vzw. Daarnaast leert een groep jonge mantelzorgers tussen 15 en 20 jaar elkaar kennen. Tijdens drie bijeenkomsten brengen ze in kaart hoe zij het thema beleven.  Hun gevoelens bij hun gezin en vrienden, en hun wensen en dromen komen aan bod.
Tussen 2015 en 2018 ontwikkelde !DROPS, een bureau voor sociale innovatie, een ondersteuningspakket voor volwassen mantelzorgers voor lokale gemeenten. Deze ‘MantelzorgHub’ zet in op ontmoeting, psychosociale versterking en een onlineplatform met een zoek- en chatfunctie. Met dit nieuwe project wil !DROPS deze ervaring vertalen naar de doelgroep jonge mantelzorgers. Aalst, Gent en Eeklo waren meteen enthousiast. !DROPS brengt in deze drie gemeenten zorgprofessionals uit de regio samen rond het thema jonge mantelzorg en organiseert workshops voor jongeren. De Kinderrechtencoalitie brengt de gegevens van deze lokale trajecten samen in de klankbordgroep en tijdens de herfstvakantie van 2019 ontmoeten alle jongeren elkaar tijdens een creatief campagneweekend.

Nooit zorgeloos

Thalia en Marino zijn twee jonge mantelzorgers. Marino ondersteunde als achtjarige al zijn mama die worstelt met psychische problemen, Thalia zorgde zowel voor haar moeder als voor haar dementerende grootmoeder. Ze vertellen over wat het moeilijk maakt en waar ze steun vinden, over wat ze misschien niet kunnen doen of moeten missen. “Ik was niet zo bezig met wat ik miste, maar eerder met wat er rondom mij gebeurde”, vertelt Thalia. “Familie kwam op de eerste plaats. Tja, die ene toets of dat beetje huiswerk, dat kon ik wel laten liggen, dacht ik. Het is vooral het verantwoordelijkheidsgevoel dat altijd aanwezig is: je hebt nooit écht vrije tijd, je bent nooit helemaal zorgeloos. Als ik zou kunnen teruggaan in de tijd, zou ik vooral dat willen: écht jong zijn, zonder zorgen, en zotte puberdingen doen. Want zelfs op momenten dat ik geen mantelzorgtaken uitvoerde, was ik er in mijn hoofd toch mee bezig.”
Marino beaamt dit: “Je bent er vooral mentaal mee bezig. In de les denk je erover na, soms zit je erover te piekeren. Ik heb wel geleerd om het van me af te zetten, maar je bent soms zó bang dat er iets gebeurt. Dan denk ik: waar ben ik mee bezig? Ik moet thuis zijn en voor mama zorgen, in plaats van met mijn studies bezig te zijn.”

Op zoek naar steun

Gelukkig zijn er ook plekken waar jonge mantelzorgers steun vinden. “Bij het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg heb ik een psychologe waar ik veel mee praat, maar ik steek vooral al mijn gevoel in mijn theater en mijn muziek”, vertelt Marino. “Muziek en theater pakken mij echt mee, laten mij vliegen. Dan krijg ik opnieuw het gevoel dat alles wel zal lukken.”
Thalia vond vooral steun bij haar andere oma. “Ik chat veel met haar. Of ik maak een gedichtje en post dat op Facebook, waarop dan wel fijne reacties komen. Mantelzorg begint klein, maar kan ongemerkt toch snel groter worden. Al gauw heb je niet meer het gevoel dat je voor iemand aan het zorgen bent, omdat het een gewoonte geworden is. Je beseft dan niet meer dat je zelf ook wel eens een luisterend oor of een knuffel nodig hebt. De zorg gaat steeds verder en verder en na een tijd verlies je de aandacht voor jezelf.”

Jonge mantelzorgers onder de loep

Het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin en het Departement Onderwijs en Vorming zetten samen met de universiteiten van Gent en Leuven verschillende wetenschappelijke onderzoeken op naar jonge mantelzorgers. Het centraal doel is om een beter beeld te krijgen van deze onzichtbare groep door onderzoek naar onder andere het aantal jonge mantelzorgers in Vlaanderen, de taken die ze opnemen en hun gezondheid en welzijn.
De Health Behavior in School-aged Children-survey (2018) nam hiervoor een extra vragenpakket op. Hiernaast worden drie deelonderzoeken over jonge mantelzorgers toegevoegd in het onderzoek Loopbanen in het secundair onderwijs. De focus ligt op het schools functioneren van deze groep, op het in kaart brengen van hun zorg- en leefsituatie, en op formele en informele hulpbronnen. Tot slot komt in een meer verdiepend onderzoek de beleving van jonge mantelzorgers, hun ouders en schoolprofessionals aan bod. Het doel is om het ondersteuningsbeleid in scholen ten aanzien van jonge mantelzorgers te verrijken met inzichten afkomstig van de jongeren zelf en hun (professionele) ondersteuners. De resultaten van deze onderzoeken worden volgend jaar voorgesteld op een studiedag.

www.kinderrechtencoalitie.be