Hoe gaat het met u?

Ze zijn met z’n dertienen in het Huisartsenhuis in Lauwe. Een hele bende, zoals ze zeggen in West-Vlaanderen: drie dokters, drie osteopaten, twee psychologen, een podologe, twee huisartsen in opleiding, twee secretaresses en een poetsdame. Een groot deel van hen geeft vandaag tijdens de lunch present. Om het over empathie in hun werk te hebben. We verzamelen in een vergaderzaaltje dat uitkijkt op de tuin. Secretaresse Delphine heeft broodjes besteld. De zon schijnt en de sfeer is gemoedelijk. De ideale start voor een stevige babbel over een boeiend, maar blijkbaar complex onderwerp.

 Je inleven

“Eerlijk? Eigenlijk denk ik nooit: nu ga ik eens empathisch zijn.” Als huisarts in opleiding heeft Tyrone Devolder nog geen jaren ervaring. Maar hij verwoordt wel een algemeen gevoel onder de collega’s. “Als medicus geloof je dat je sowieso empathisch bent, je beschouwt empathie als een aangeboren karaktertrek. Anders is het onmogelijk om je werk te doen.” Tegelijk vindt huisarts Hilde Moerman dat het niet altijd even ‘natuurlijk’ voelt. “Als een patiënt steeds terugkeert met dezelfde klacht of je onnodig opbelt in het midden van de nacht, voel ik soms weerstand bij mezelf. Op zo’n momenten vraag ik me af of ik wel tegenover iedereen even empathisch ben”

Empathie, de Griekse wijsgeer Plato sprak er al over. Het was een hartstocht die je overviel als je naar een kunstwerk keek. Plato beschouwde empathie als een gevaarlijk gevoel, omdat het je belette nog helder te redeneren. In die betekenis ging het woord eeuwenlang mee. Tot het aan het begin van de 20^e eeuw in de sociale en humane wetenschappen werd geïntroduceerd. Daar werd de term vertaald als “Einfühlung”, wat zoveel als “je inleven” betekent.

Praten en masseren

Je inleven in andermans situatie: wat betekent dat concreet? De twee osteopaten, Bob Callewaert en Stephanie Loir, geloven dat empathie meer is dan een goed gesprek. “Het is ook de wijze waarop je een patiënt behandelt. Bloed kun je op verschillende manieren afnemen, je kan iemand met warme of koude handen masseren. Voor ons betekent empathie: je inbeelden dat je zelf op de behandelingstafel ligt.” Podologe Sarah Recour vindt zichzelf vooral empathisch als ze luistert naar patiënten hun verhalen. “Op het eerste zicht heeft de podoloog een technisch beroep: een sessie voetverzorging zal niet meteen de grote emoties oproepen. Maar als ik niet empathisch zou zijn, was ik de helft van mijn cliënteel intussen kwijt. Want eens ze zich goed hebben geïnstalleerd, vertellen patiënten vaak heel hun leven. Ik heb zelfs een dame die steevast belt, als ze omzeggens het volgende ‘hoofdstuk’ wil vertellen.” Zo’n patiënten durven ook wel bellen in Sarahs vrije tijd. Gaat ze daar dan op in, of houdt ze werk en privé gescheiden?

De grens

Hilde heeft zich die vraag al vaker gesteld: waar trek je als medicus de grens? Laat je patiënten toe in je persoonlijke leven? “Ik hou me graag aan mijn spreekuren en mijn ‘wacht’. Ben ik dan onvoldoende empathisch? Ik kan problemen van patiënten ook achter me laten als ik bijvoorbeeld op familieweekend ga. Ik denk er pas weer aan als ik die maandagmorgen opnieuw voor hen in mijn spreekkamer sta.” De collega’s geven Hilde absoluut gelijk. “Je moet werk en privé echt proberen te scheiden”, stelt dokter Joke Pauwelyn. “Je heb geen persoonlijke relatie met je patiënt. Wel een professionele band die kan genezen, maar ook kwetsen. De kwaliteit van die band hangt samen met je empathie. Maar die staat los van je persoonlijke emoties.” Osteopate Stephanie stemt in: “Als medicus moet je beide voeten op de grond kunnen houden. Wat dat betekent, moet elk voor zichzelf bepalen. Ik heb bijvoorbeeld een collega die patiënten in moeilijkheden omhelst, maar dat gaat voor mij een stap te ver.”

Geen mede-leven

De nood aan empathie verschilt trouwens ook van patiënt tot patiënt, weet dokter Steven Vandaele. “Sommige mensen willen dat je hen gewoon behandelt. Zij zitten niet te wachten op persoonlijke vragen. Voor anderen kan een blik, een gesprek, een telefoontje volstaan. En dan heb je nog een groep die steeds meer aandacht vraagt, de zogenaamde ‘bodemloze vaten’.” Zeker bij die laatste kan het soms moeilijk zijn om als medicus je grenzen te stellen. Hilde knikt: “Misschien kan een cursus daar wel bij helpen. Maar ook een goede gezondheid, een stevige relatie en collega’s zijn voor mij essentieel om bepaalde zaken te ventileren.” In het Huisartsenhuis houden ze elkaar wel in de gaten, zodat niemand te ver over zijn grenzen gaat. Hilde: “We spreken geregeld over onze patiënten. Maar soms volstaat het ook om even met je ogen te draaien om een collega weer in het hier en nu te plaatsen. Doe je dat niet, dan wordt je empathie puur mede-leven en ben je klaar om op een burnout af te stevenen.”

Graag zien

“Hoe bepaal jij eigenlijk je grenzen?” Alle ogen zijn op Martine Vandenbroucke gericht. Zij runde tot voor kort het secretariaat en is nu als poetsdame aan de slag. Blijkbaar is Martine een echt natuurtalent. Eén blik van haar en je voelt je begrepen. “Ik probeer mensen aan te voelen en graag te zien. Los van wie er voor me zit. Eens je dat doet, gaat de rest vanzelf. Ik leef met hen mee, maar ook niet teveel. Als ik hen de week later opnieuw zie, informeer ik weer even hoe het met hen is. Zo toon ik dat ik hen niet vergeten ben en dat kan al een flink stuk helpen..”

Commerce doen

Of je empathie kunt faken, als je je moeilijk kunt inleven? De meningen rond de tafel zijn verdeeld. Dokter Joke herinnert zich de woorden van haar vader, ook een huisarts. “Hij stelde dat geneeskunde ook een stuk commerce doen was: toch begrijpend converseren op momenten dat je je niet kunt inleven.” Maar wordt dat toneeltje niet snel doorprikt? Dokter Steven denkt alvast van niet. “Volgens mij is de kunst om empathisch te ICE’en.” ICE verwijst naar een aantal technieken die de verwachtingen van de patiënt helpen te traceren. Tegenwoordig krijgen alle medici in spe die praktische do’s in hun opleiding mee. Steven: “Sommige mensen vinden het bijvoorbeeld niet empathisch als je hen rechtuit vraag wat ze verwachten. Het is allemaal een kwestie van aanvoelen, wat ik dus ‘empathisch ICEN’ zou noemen.”

Tijdsinvestering

Empathie vraagt kennis, kunde én tijd. Een psycholoog kan zijn patiënt in meerdere sessies benaderen, maar een dokter moet de klus vaak op een kwartiertje klaren. Hilde: “Bij een eenvoudige keelpijn kan dat volstaan, maar in andere gevallen is die tijdspanne te krap.” Steven knikt: ”Zelfs een keelontsteking kan meer tijd vragen. Bijvoorbeeld om de patiënt duidelijk te maken dat de pijn ook zonder medicijnen overgaat.” Volgens Steven moet de staat meer in empathie investeren. “Vandaag worden psychiaters bijvoorbeeld per consultatie vergoed. Terwijl zij vooral (lange) gesprekken moeten voeren. Enkel zo vermijd je dat de patiënt in een fase belandt die je enkel nog kunt verhelpen met medicatie.”

Onmisbaar secretariaat

Maar over hun eigen situatie willen de medici niet klagen. Met dank aan de dames van het secretariaat. Empathie was hun belangrijkste selectievoorwaarde. Hilde: “Je kunt je niet indenken hoeveel commentaar we krijgen op het werk van de secretaresses. Over hoe ze afspraken regelen, over hoe ze kijken, over hoe ze omgaan met de mensen. Steven knikt: “Hun bijdrage is belangrijker dan je zou durven denken. Ze vormen een onmisbare buffer wanneer je met een consultatie bezig bent.” Delphine Cavet glimlacht en knikt: “Wij geven de patiënt het gevoel dat zijn probleem het belangrijkste is. Dat we omzeggens hemel en aarde zullen bewegen om er een antwoord op te formuleren. Een antwoord dat tegelijk past in de agenda van de arts.” Hilde knikt: “Onze secretaresses hebben de gave om praktische organisatie met empathie te combineren. Empathie voor de patiënt, maar ook voor ons, als werkgever. Dat vraagt soms behoorlijk wat gepuzzel. Maar ook een pak inleving en veel geduld.” De collega’s knikken: ieder persoon in het Huisartsenhuis vormt een onmisbare schakel om de boel vlot én menselijk te laten draaien.