welzijn & zorg
Gewone helden
Een filosofische kijk op het belang van vrijwilligerswerk
Jarenlang werkte filosofe Katrien Schaubroeck aan een proefschrift over de vraag wat mensen een reden geeft om iets te doen. Die redenen blijken altijd te maken hebben met de dingen waar mensen om geven. Toen ze zelf op zoek ging naar een nieuwe bron van betekenis in haar leven, werd ze vrijwilliger bij Domo vzw om kwetsbare gezinnen opvoedingsondersteuning te geven. Haar boek Gewone Helden kon dan ook niet anders worden dan een filosofische bespiegeling op het vrijwilligerswerk.
Mensen doen aan vrijwilligerswerk omdat ze er plezier in vinden of omdat ze er energie van krijgen. Je zal ze zelden horen zeggen dat ze het doen ‘om goed te doen’. Of durven ze dat niet te zeggen omdat ze niet arrogant willen zijn? Katrien Schaubroeck: “Iets goeds willen doen, is zelden de reden om vrijwilligerswerk te doen. Maar dat wil niet zeggen dat het niet goed is wat vrijwilligers doen. Vaak is het willen zorgen voor anderen een onuitgesproken onderliggende drijfveer.”
Wat is de waarde van vrijwilligerswerk?
De waarde van vrijwilligerswerk moeten we aflezen aan wat vrijwilligers doen. Niet aan wat ze erover zeggen, ook niet aan de meetbare effecten ervan. “Iedereen wil natuurlijk graag dat wat hij doet een effect heeft. Zo hopen we dat preventie op jonge leeftijd door opvoedingsondersteuning meer opbrengt dan jeugddelinquenten bijsturen als ze zestien zijn. Dat kost minder en zou efficiënter zijn. Maar klopt het wel? Sommige onderzoeken suggereren dat, maar in dit soort langetermijnstudies zijn oorzaak en gevolg moeilijk te linken. Je weet niet altijd waarom een kind jeugddelinquent wordt. Al ziet de overheid natuurlijk wel graag cijfers in ruil voor subsidies aan vzw’s.”
“Vrijwilligers zijn optimisten in pessimistische tijden.”
Katrien is ervan overtuigd dat alleen aanwezig zijn in het gezin al een belangrijke waarde heeft op zich. “Stel dat ik weet dat de kinderen die ik begeleid toch geen diploma zullen halen, zou ik dan stoppen? Nee, want ik zie op het moment zelf dat de kinderen deugd hebben van de aandacht die ik hen geef en dat de ouders zich gesteund weten. Ik vind het een kwalijke evolutie om alles van waarde meetbaar te willen maken en in cijfers te gieten. Het middenveld valt buiten het economische en die eigenheid moet bewaard worden.” Hoe maak je dan het onderscheid tussen wat de staat moet opnemen en wat vrijwilligers kunnen doen? Politici hebben de mond vol van de participatiesamenleving en vermaatschappelijking van de zorg, en onderstrepen hoe belangrijk vrijwilligers zijn. “Je kan daar cynisch over doen en zeggen dat ze dat doen om te besparen,” zegt Katrien, “maar er zit natuurlijk ook iets moois in vrijwilligerswerk dat niet vervangen kan worden. Sommige taken moeten opgenomen worden door de overheid, anderen kunnen of moeten zelfs door vrijwilligers gedaan worden. Net omdat ik een vrijwilliger ben en geen betaalde hulpverlener, is het makkelijker om het vertrouwen van gezinnen te winnen.”
Van jezelf losgerukt
Worden mensen gelukkig van vrijwilligerswerk? En zo ja, hoe is dat dan te verklaren? Volgens Aristoteles worden we gelukkig als we onze talenten ontwikkelen. De hedonisten streven dan weer naar een leven vol genot. Volgens Katrien ligt de waarheid ergens in het midden als het over vrijwilligerswerk gaat. “Om gelukkig te worden van vrijwilligerswerk moeten mensen het erover eens zijn dat het werk waardevol is en moet het tegelijk zinvol zijn voor degene die het vrijwilligerswerk doet. Een goed leven is een betekenisvol leven, maar iets is pas betekenisvol als je er interesse voor hebt en als anderen het ook betekenisvol vinden. Het woord ‘betekenisvol’ vat voor mij zowel de objectieve als de subjectieve kant.”
Levens redden
En dat werkt in twee richtingen. Katrien toont aan de gezinnen waar ze komt, soms ook iets van de problemen in haar leven. “Zij denken weleens dat die rijke Belgen alles in de schoot geworpen krijgen. Wat ook niet klopt natuurlijk. We zijn allemaal mensen met positieve en negatieve ervaringen. Dat is wat ons verbindt.” “In mijn omgeving zijn veel mensen pessimistisch gestemd, door de Brexit, door de Amerikaanse presidentsverkiezingen”, vertelt Katrien. “Mijn vrijwilligerswerk voorkomt dat ik een cynische spiraal terechtkom door machteloosheid. Dicht bij huis kan ik wel zorgen dat we evolueren naar een samenleving waar ik in wil leven.”
Verbeter de wereld, begin bij jezelf, om het met de Bond zonder Naam te zeggen? “Ja, begin in je eigen straat of wijk, maar sta niet zomaar aan de zijlijn te kijken naar wat er misloopt zonder zelf iets te doen.” Vrijwilligers komen te weinig in de media, vindt Katrien. “Wie levens redt door een aanslag op de Thalys te verijdelen komt uitgebreid in de krant. Dat is natuurlijk lovenswaardig. Maar vrijwilligers redden ook levens. Soms letterlijk, soms figuurlijk, bijvoorbeeld door mensen over een depressie heen te helpen. Die krijgen daar geen medaille voor, maar ook bij hen past het woord ‘held’. Vrijwilligers zijn optimisten in pessimistische tijden. Dat verdient bewondering, en navolging.”
Van 3 tot en met 11 maart is het Week van de vrijwilliger www.domovlaanderen.be www.vrijwilligerswerk.be
Katrien Schaubroeck, Gewone Helden. Een kleine ethiek van het vrijwilligerswerk, Acco, 2016, 157 p. ISBN 9789462927667.