welzijn & zorg
Zelfstandig wonen, maar niet alleen
Brugwonen: flexibele woonzorg voor mensen met een psychische ziekte
Wie kijkt er naar hen om als wij er niet meer zijn? Met die vraag worstelen ouders en familieleden van mensen met chronische psychische problemen. In Beernem en Brugge probeert het project Brugwonen een geruststellend antwoord te bieden. Het is een van de zes flexibele woonzorgvormen voor psychiatrische patiënten die de Vlaamse overheid tot eind 2017 als ‘proeftuin’ financiert.
Het plan om in Brugge aangepast wonen met ondersteuning te organiseren voor mensen met een psychische aandoening kreeg precies vijf jaar geleden vaste vorm. Vlaamse familieleden van mensen met psychische problemen waren in 2011 aanwezig bij een voorstelling van het Nederlandse project Zeeuwse Gronden. Dat is een geestelijke gezondheidsorganisatie in Zeeland, opgericht op initiatief van de lokale afdeling van de familievereniging Ypsilon samen met betrokken hulpverleners. Hun doel: mensen met een ernstige psychische ziekte zo goed mogelijk laten wonen in hun eigen omgeving. Zeeuwse Gronden beheert zes woonlocaties in Zeeuws-Vlaanderen waar mensen met een chronische psychiatrische ziekte zelfstandig wonen. Bij elke cluster van appartementen hoort een gemeenschappelijke ruimte waar de bewoners samen kunnen eten, koffiedrinken of tv-kijken. Ook de familie voelt zich er welkom en kan er overleggen met de hulpverleners.
“Zo moet ook ons project eruitzien”, beslisten de Vlaamse toehoorders. De vraag wat er met hun zoon of zus zou gebeuren als zij er niet meer zijn, zou meteen een pak lichter wegen. Maureen Seynaeve herinnert zich het moment nog goed. Haar medestander, Greet Laureys, had al contact gehad met de Brugse Maatschappij voor Huisvesting, die bereid was om mee te werken. “De juiste omkadering en de dagelijkse ondersteuning waren niet eenvoudig”, zegt Maureen Seynaeve. “We hebben jaren gezocht naar financiering en ondersteuning. Toen kwamen we in contact met Wilfried Martens en Miet Smet. Die waren ook op zoek naar aangepaste zorg voor de zoon van Martens (zijn oudste zoon Kris raakte als kind zwaargewond, n.v.d.r.). Samen met hen en minister Jo Vandeurzen brachten we een bezoek aan Zeeuwse Gronden. We waren sterk onder de indruk van de werking in Zeeland.”
Op het thuisfront volgden er vruchtbare gesprekken met de mensen van de initiatieven Beschut Wonen Brugge en 4veld in Beernem en met de psychiatrische verzorgingstehuizen in Brugge, Beernem en Torhout. Ook het Netwerk Geestelijke Gezondheidszorg Regio Noord- West-Vlaanderen, de cliëntenvereniging Uilenspiegel, het OCMW Brugge, de thuiszorgdienst Familiehulp en de familievereniging Similes doen mee.
Langverwacht
Maureen Seynaeve: “Op zo’n beleid wachten we al lang. Mijn zoon is op zijn zeventiende ziek geworden. Zijn ziekte is nu gestabiliseerd. Hij moet niet meer verblijven in een PVT (Psychiatrisch Verzorgingstehuis, n.v.d.r.), maar heeft wel nog ondersteuning nodig. Weer naar huis komen is ook geen optie omdat we hem zijn privacy gunnen. Met een initiatief als Brugwonen kan hij eindelijk zelfstandig en betaalbaar huren, en krijgt hij toch de ondersteuning die hij nodig heeft. Dat neemt veel stress weg. Zo’n formule waarbij je tegelijk een huurovereenkomst en een begeleidingsovereenkomst afsluit, kan vandaag voor iedereen met een gestabiliseerde psychische problematiek. Alleen is het vaak nog een probleem om de ondersteuning te garanderen. In dit project kunnen de bewoners zelfstandig wonen en is ook de ondersteuning op maat gegarandeerd, dankzij de vele partners van het project en een externe behandelaar. Er is in Vlaanderen de laatste tijd vooral geïnvesteerd in de mobiele teams − de zogenaamde functie 2 met de ambulante behandelteams, maar er is natuurlijk ook behoefte aan meer flexibele woonzorgvormen.”
De samenwerking van cliënt, familie en hulpverleners vanuit een herstelgerichte visie maakt Brugwonen uniek.
Steven Ingelbrecht: “Er veranderde de laatste tijd weinig. Dat heeft ook te maken met de verschuiving van de bevoegdhebevoegdheden Initiatieven Beschut Wonen (IBW) en Psychiatrische Verzorgingstehuizen (PVT) van het federale naar het Vlaamse niveau. De regelgeving voor PVT en Beschut Wonen loopt achter omdat ze niet op de behoeften van het individu en op inclusie gericht is. 4veld kan als organisatie voor Beschut Wonen maar 20% van zijn capaciteit benutten om mensen te begeleiden die zelfstandig wonen. 80% van de mensen die wij begeleiden, wonen in varianten van groepswoningen. Dat moet zo volgens de regelgeving.”
Frustratie van familie
Net als bij Zeeuwse Gronden is het initiatief in Brugge ontstaan uit het ongenoegen van ouders. “Die drijfveer is positief”, zegt Steven Ingelbrecht. “Ik ben geen voorstander van te veel nieuwe initiatieven die het landschap en de financiering verder versnipperen. Het is belangrijk om nieuwe flexibele woonzorgvormen zoveel mogelijk in te bedden in het bestaande netwerk in de geestelijke gezondheidszorg.”
Toch kan hij de frustratie van de naastbetrokkenen wel begrijpen. “Die frustratie heeft vooral te maken met wat iemand met een psychische ziekte aan het begin van zijn parcours meemaakt”, meent Ingelbrecht. “Je komt eerst in een medische omgeving terecht, waar privacy en beroepsgeheim vaak worden ingeroepen om niet met de familie te communiceren over de toestand van de cliënt. Nochtans weten ouders beter dan wie ook hoe de cliënt in elkaar zit. De familie heeft op dat moment vaak het gevoel dat ze buitengesloten wordt en aan haar lot wordt overgelaten.”
“Maar we mogen het niet zwart-wit bekijken. Vanuit mijn ervaring met beschut wonen weet ik dat de band met de familie niet altijd ideaal is. Je werkt met de cliënt aan een stabilisatie van zijn toestand en je probeert de band met de familie te herstellen als de tijd er rijp voor is. Maar dat goede moment is moeilijk te bepalen. Er is namelijk altijd de vrees dat je de vertrouwensband met de cliënt in het gedrang brengt. Overigens zijn er ook ouders die opgelucht zijn dat ze de zorg kunnen overdragen. Tot op zekere hoogte kan ik daar begrip voor opbrengen, net zoals ik begrijp dat andere ouders gefrustreerd zijn omdat ze te weinig betrokken worden.”
Maureen Seynaeve: “De samenwerking van cliënt, familie en hulpverleners vanuit een herstelgerichte visie maakt Brugwonen uniek. Een ander belangrijk aspect is de integratie in de buurt. Gewoon dingen doen samen met de buren is de beste manier om het taboe dat op psychische ziekten rust te doorbreken.” De buurt in kwestie is de rustige woonwijk gelegen rond het Lodewijk Gilliodtsplein in Sint- Pieters (Brugge). In april 2016 wordt een twaalftal woningen in gebruik genomen, later uitgebreid tot zestien.
Terug naar Zeeland
Hoe het er ongeveer aan toe zal gaan, kunnen we vandaag al zien in Zeeland. In Terneuzen ontvangt Miranda Dieleman, afdelingshoofd dagbesteding bij Zeeuwse Gronden, ons hartelijk. Terwijl we door de binnenstad lopen, vertelt ze hoe het project ontstond. “Met Zeeuwse Gronden hebben we in 2006 een zorgverlenende instantie, het Sociaal Pension in de Klaassenstraat, overgenomen om vanuit onze visie zorg te verlenen.” Elke bewoner kreeg een eigen voordeur, keukentje en huis-, slaap- en badkamer. En er is begeleiding aanwezig van acht uur ‘s ochtends tot halftien ‘s avonds.
De woningclusters die ondertussen op zes plaatsen in Zeeland zijn gevestigd, blijven eigendom van de woningcoöperaties. Zeeuwse Gronden organiseert wel overal de begeleiding en de dagbesteding voor de cliënten. In Terneuzen is er de kringloopwinkel Metamorfose, met het achterliggende atelier van de klusjesdienst. Op het moment dat we er binnenstappen, zijn er een viertal mensen aan de slag. “Bij de klusdienst werken cliënten onder begeleiding van deskundige medewerkers”, legt Miranda uit. “Ze doen klusjes bij andere cliënten. We werken ook samen met de natuurbeschermingsverenigingen om de prachtige Zeeuwse natuur te onderhouden.”
Een paar straten verder bevindt zich het sociaal restaurant, El Cantina. Daar zijn een drietal cliënten van Zeeuwse Gronden aan de slag. Als we de deur openen, komt de geur van gestoofde prei ons tegemoet. Elke dag wordt hier een warme maaltijd geserveerd voor 3,25 euro. Ook mensen uit de buurt zijn welkom. De meubels uit El Cantina zijn tweedehandsspullen uit de kringloopwinkel.
Relax wonen
Daarna wil Miranda ons de moderne woonlocatie in de buurgemeente Axel tonen. “Zeeuwse Gronden streeft ernaar om cliënten in hun vertrouwde omgeving te laten wonen. Want wie ziek is en op een vreemde plek terechtkomt, ervaart extra stress. Hier hebben de bewoners hun familie en de vrienden uit de tijd dat ze gezond waren in de buurt. Dat leidt tot meer sociale contacten. In de geestelijke gezondheidszorg zijn de familieleden vaak de laatsten die ingelicht worden over de toestand van de cliënt. Dat is niet goed. Zij moeten betrokken worden, want zij weten wat de persoon in kwestie leuk vindt en wat zijn passies zijn. De cliënten hebben immers ook nog een leven gehad voor hun ziekte. De begeleiders die hier werken, houden daar rekening mee. Ze zijn er in de eerste plaats voor de bewoners, maar verlenen ook ambulante zorg aan cliënten die in de omgeving van de woonlocatie verblijven. Die mensen mogen ook naar de gemeenschappelijke ruimte komen. Elke dag of eens per week, dat maakt niet uit.”
In de Bijlokestraat in Axel valt de woonzorgvoorziening nauwelijks op. Van bewoonster Tanja mogen we even haar woning bekijken. De huiskamer kijkt aan de ene kant uit op de straat met een privéterrasje en aan de andere kant op een binnentuin met een tafeltennistafel en een barbecue. In de slaapkamer liggen twee poezen te soezen op het bed. De Jack Russell blijft in de buurt van zijn baasje in de huiskamer. “Dankzij mijn hond kom ik elke dag eens buiten en zie ik ook eens andere mensen”, zegt Tanja. “Dat is belangrijk, maar zonder de hond zou ik het niet doen.”
In de gemeenschappelijke ruimte, die eruitziet als een huiskamer, zit een man de krant te lezen. Hij schuift er ook dagelijks mee aan tafel voor een warme maaltijd. Andere bewoners helpen mee het eten te bereiden. “Maar voor de rest is de dagbesteding voor de cliënten van Zeeuwse Gronden in Terneuzen geconcentreerd”, zegt Miranda. Al is hier in de buurt ook nog een paardenboerderij waar cliënten de dieren kunnen verzorgen en kleine karweien opknappen.
We drinken een kop koffie samen met de vriendelijke krantenlezer die vertelt over zijn uitgeweken familie. Er komt een andere bezoeker binnen. Verrast door de drukte vraagt hij of het al etenstijd is. Er wordt gelachen, want het is pas kwart over elf. Ik bedenk dat ik nog nooit in een voorziening voor chronisch geesteszieken geweest ben waar het er zo relax aan toe gaat. Wellicht zal Brugwonen in Brugge binnenkort dezelfde ontspannen en geborgen sfeer uitstralen.