Arm maar proper
Het lijkt al heel lang geleden dat migratie niet het nieuws domineerde. En nu proberen transmigranten zelfs op verloren bospaden in het Waasland een achterpoortje richting Groot-Brittannië te vinden – dat hebben we allemaal op tv kunnen zien. Zulke taferelen kom je in heel Europa tegen en telkens krijgen dezelfde emoties de volle aandacht: kan ons systeem die toevloed wel aan?
Kwantitatief bekeken is migratie een relatief probleem. Van een overrompeling is allerminst sprake en het reële effect op de begroting blijft beperkt. Maatschappelijk, ethisch en filosofisch liggen de zaken anders, omdat migratie ons vandaag verplicht om onze uitgangspunten opnieuw te verwoorden of in vraag te stellen. Bestaat er een methode om als samenleving efficiënt en beheerst gastvrij te zijn? Kan je naastenliefde en gezond verstand verzoenen zonder jezelf te verloochen? Hoe je ook over migratie denkt, een eenduidige oplossing voor de huidige sociale problemen bestaat eenvoudigweg niet. Ons grote geluk is dat we dat genuanceerde inzicht ruim 500 jaar geleden voor het eerst hebben verwoord. Dat gebeurde in Brugge, door een kinderloze Joodse bekeerling afkomstig uit Spanje, Juan Vives (1493-1540) genaamd. Als humanist heeft Vives, wellicht nog meer dan zijn tijdgenoot Erasmus, bepaald hoe wij vandaag denken over samenleven, solidariteit en welzijn.
Vives was in het moderne Europa een van de eerste intellectuelen die praktisch nadacht over armenzorg en solidariteit. Het is geen toeval dat hij dit deed hier bij ons. Onze regio is, door de scheepvaart en de handel, van oudsher gericht op de wijde wereld en heeft altijd mensen uit de vier windstreken opgevangen. Ook vluchtelingen als Vives, die door de politieke spanningen tussen Spanje en Frankrijk een veilig onderkomen zocht. Bovendien is onze regio zeer vroeg in de geschiedenis verstedelijkt, zodat vele problemen die in onze ogen moderne kwalen lijken honderden jaren geleden ook al speelden. In een stad wonen nu eenmaal gegoede en minder gegoede burgers bij elkaar, en ook armen, sukkelaars en pechvogels. De grote vraag is steeds hoe je hen kan laten samenleven en hoe je hen voor elkaar kan laten zorgen.
Het bijzonder actuele inzicht van Vives kwam er eigenlijk op neer dat je zoveel mogelijk moet weten wie arm is en waarom, en dat je middelen en solidariteit efficiënt moet inzetten. Het budget was 500 jaar geleden ook al beperkt – laat dat voor ons vandaag een geruststelling zijn. Een efficiënte, pragmatische aanpak van sociale problemen stond de ethische, politieke of religieuze principes van Vives niet in de weg, integendeel. Dat is wat wij, hypermoderne mensen, kunnen leren van die mysterieuze Spaanse Bruggeling uit de zestiende eeuw: menselijkheid, zorgzaamheid en solidariteit bestaan bij gratie van duidelijke keuzes die gebaseerd zijn op rationele inzichten en een gezond beheer van de beschikbare middelen. Hoe groot de toekomstige sociale uitdagingen ook zullen zijn, de les van Vives mogen we nooit vergeten.